Stowarzyszenie Ochotnicy Wolności

Stanisław Łękowski – polski esperantysta w Hiszpanii

Przybliżamy postać Władysława Łękowskiego – czołowego działacza lewicowego i robotniczego esperantyzmu w Warszawie, który poległ na froncie w Hiszpanii jako ochotnik brygady dąbrowszczaków.

Władysław Łękowski (ur. 1907) wiąże się w 1929 roku z ruchem socjalistycznym, przystępując do Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego oraz Polskiej Partii Socjalistycznej. Zapoznawszy się w tym samym czasie z językiem i ideami esperanto przystępuje do Robotniczego Stowarzyszenia Esperantystów „Praca-Laboro”, w ramach którego organizuje „esperancką bibliotekę wędrowną”, mającą za zadanie dotrzeć z literaturą do esperantystów szczególnie tych z mniejszych miejscowości. Natomiast jako zapalony filatelista rozpoczyna m.in. redagowanie „kącika esperanto” w Ilustrowany Kurierze Filatelistycznym. Zamieszkawszy przy ul. Krasińskiego na Żoliborzu, przystępuje do Warszawskiej Spółdzielni Mieszkaniowej, w ramach której działa w Klubie Esperanckim „Vitraj Domoj” (Szklane Domy) i wydaje biuletyn Esperanckiej Robotniczej Służby Prasowej.
 
Gdy władze zakazują działalności „Praca-Laboro” Łękowski współtworzy Stowarzyszenie Esperantystów Socjalistów powołane do życia w 1933 roku. Rok później zostaje redaktorem naczelnym związanego z SES pierwszego w Polsce robotniczego miesięcznika esperanto pt. „Język Międzynarodowy-Lingo Internacia”. Pismo ukazywało się do połowy 1936 i publikowało zarówno w języku polskim jak i esperanto teksty promujące język Zamenhofa wśród proletariatu. Wskazywano na jego internacjonalistyczny wymiar ideowy bliski ruchowi robotniczemu jak i na jego praktyczną stronę ułatwiająca porozumienie się „proletariuszy wszystkich krajów” między sobą. Pismo zamieszczało również korespondencję i artykułu dotyczące zagranicznego ruchu robotniczego oraz alarmowało o narastającym zagrożeniu faszystowskim na świecie. „Język Międzynarodowy” zakończył działalność z powodu represji politycznych, z jakimi coraz częściej musiał mierzyć się Łękowski.
Ponadto Władysław Łękowski w tym czasie zostaje członkiem lewicowej międzynarodówki esperanckiej Sennacieca Asocio Tutmonda i jej przedstawicielem w Polsce.
 
Jeszcze zanim wybucha hiszpańska wojna domowa Łękowski koresponduje z esperanckimi działaczami hiszpańskiego i katalońskiego ruchu robotniczego i dystrybuuje przesyłane przez nich materiały i publikacje wielokrotnie konfiskowane w Polsce przez policję. Gdy w lipcu 1936 roku dochodzi do wojskowego buntu przeciwko Hiszpańskiej Republice i rządowi Frontu Ludowego, Łękowski organizuje zbiórki pieniężne na rzecz hiszpańskich towarzyszy.
 
Nasilające się represje, utrata pracy i groźba więzienia pchają Łękowskiego do opuszczenia Polski i wyruszenia do Hiszpanii. Pozostawiając w kraju żonę i córkę wyruszył najpierw do Czechosłowacji, by przez Austrię, Belgię i Francję dotrzeć za Pireneje w styczniu 1938 roku. Podczas tej skomplikowanej podróży, w trakcie której wielokrotnie był zatrzymywany za nielegalne przekraczanie granic, otrzymywał w poszczególnych krajach pomoc od swoich esperanckich przyjaciół.
Po odbyciu przeszkolenia trafił na front, gdzie dołączył do 4. Kompanii Ciężkich Karabinów Maszynowych Batalionu im. Adama Mickiewicza. Jednak już w maju 1938 zostaje śmiertelnie ranny na froncie. Dokładne miejsce jego śmierci ani pochówku nie jest znane.
 
Łękowski jako zasłużona postać dla robotniczego esperantyzmu był wspominany w prasie esperanckiej jeszcze w latach 80. Od tamtego czasu popadł w niepamięć. Wśród Dąbrowszczaków znalazło się jeszcze kilku innych esperantystów, którzy walczyli w Hiszpanii “por via kaj nia libero” (esp. za wolność Waszą i Naszą”).

Władysław Łękowski